Oluşumlarına göre depremler tektonik, volkanik ve çöküntü olmak üzere üç kategoriye ayrılıyor, tektonik sarsıntılar, şiddet ve büyüklük bakımından en yıkıcı deprem çeşidi olarak öne çıkıyor.

Dünya tarihindeki en şiddetli 10 deprem, Güney Amerika ve Asya-Pasifik ülkelerinde yaşandı. “Ateş çemberi” olarak adlandırılan Pasifik Deprem Kuşağı, dünyadaki tüm depremlerin yüzde 90’ına, büyük depremlerin ise yaklaşık yüzde 80’ine tanıklık ediyor.

Dünyadaki en yoğun tektonik deprem kuşağını, Pasifik Deprem Kuşağı oluşturuyor.

EN UZUN SÜRELİ DEPREMDE 230 BİN KİŞİ HAYATINI KAYBETTİ

Bugüne kadar kaydedilen en uzun süreli deprem, Endonezya’da Sumatra’da 26 Aralık 2004’te meydana geldi. 9,1 büyüklüğündeki depremde 230 bin kişi hayatını kaybetti. Sarsıntı, 8,3 ile 10 dakika arası sürdü.

Deprem sonucu oluşan metrelerce yükseklikteki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Asya’nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusunda 14 ülkeyi etkiledi. En çok ölüme yol açan doğal afetlerden biri kabul edilen felakette deprem ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 bin kişi evsiz kaldı.

TÜRKİYE’DEKİ DEPREMLER

Dünyanın aktif deprem kuşaklarından Alp-Himalaya Kuşağı üzerinde yer alan Türkiye’de de yıkıcı depremler yaşandı.

Bunlardan en şiddetlisi, 26 Aralık 1939’da Erzincan’da meydana geldi. 7,8 büyüklüğündeki depremde 33 bin kişi yaşamını yitirdi.

Yerin 20 kilometre derinliğinde meydana gelen ve 52 saniye süren depremde okul, hastane gibi kamu binaları da dahil 100 binden fazla yapı yerle bir oldu.

Türkiye’deki bir diğer yıkıcı büyük deprem, 17 Ağustos 1999’da yaşandı. Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan, ülkenin kuzeybatısında etkili olan 7,4 büyüklüğündeki Marmara depremi, özellikle İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Yalova şehirlerinde büyük yıkımlara yol açtı.

Depremde 17 binden fazla insan hayatını kaybederken 500 bin kişi evsiz kaldı.

TÜRKİYE, 1939’DAN BU YANA EN BÜYÜK FELAKETİ YAŞIYOR

Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem, 11 ili etkiledi. Son belirlemelere göre 45 bin 89 kişi hayatını kaybetti.

Depremler, Mısır, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Suriye ve Irak’ta da güçlü şekilde hissedildi.

Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından Hatay’da da 20 Şubat’ta 6,4 ve 5,8 büyüklüğünde depremler meydana geldi. Malatya’da da 27 Şubat’ta 5,6 büyüklüğünde artçı deprem oldu.

Son açıklamalara göre depremin ardından toplam 11 bin 20 artçı sarsıntı meydana geldi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “1939 Erzincan depreminden sonraki en büyük felaket” olarak nitelendirdiği depremlerin etkilediği şehirlerde çok sayıda bina yıkıldı.

JAPONYA’DA DEPREM VE TSUNAMİ 19 BİN KİŞİNİN ÖLÜMÜNE NEDEN OLDU

Japonya’nın Tohoku bölgesinde 11 Mart 2011’de 9 büyüklüğünde deprem oldu. Okyanus tabanında 1 kilometrelik kırık oluşturan depremin ardından ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami yaşandı.

Deprem ve sonrasındaki tsunami sonucu 19 bin kişi hayatını kaybetti. Fukuşima Nükleer Santrali’nde sızıntı meydana geldi.

Endonezya’nın Sulawesi Adası’nı 2018’de vuran 7,5 büyüklüğündeki deprem ve ardından tsunami, son yıllarda yaşanan en büyük felaketlerden biri olarak tarihe geçti. Yaşanan deprem ve tsunami, 4 bin 300’den fazla kişinin ölümüne neden oldu.

DÜNYA TARİHİNDEKİ EN ŞİDDETLİ DEPREMDE 1655 KİŞİ YAŞAMINI YİTİRDİ

Dünya tarihindeki en şiddetli deprem, 22 Mayıs 1960’ta Şili’de yaşandı. Yaklaşık 1000 kilometrelik alanda hissedilen 9,5 büyüklüğündeki deprem sonucu 1655 kişi hayatını kaybetti, 3 bin kişi yaralandı, 2 milyon kişi evsiz kaldı.

Ülkede 550 milyon dolarlık hasara yol açan deprem sonucu oluşan tsunami, 10 bin kilometrelik alana yayılarak Hawaii, Japonya ve Filipinler’e kadar ulaştı. Dev dalgalar nedeniyle Hawaii’de 61, Japonya’da 138, Filipinler’de 32 kişi yaşamını yitirdi.

DÜNYADAKİ ŞİDDETLİ DEPREMLER

En şiddetli ikinci deprem olarak kayıtlara geçen Alaska depremi, 28 Mart 1964’te meydana geldi. Üç dakika süren 9,2 büyüklüğündeki deprem, tsunamiyi tetikledi. Sarsıntı ve ardından oluşan dev dalgalar, 128 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olurken yaklaşık 310 milyon dolarlık hasara yol açtı.

Endonezya’nın kuzeybatısında bulunan Sumatra Adası’nda Aralık 2004’te gerçekleşen 9,1 büyüklüğündeki yıkıcı depremin yaraları sarılırken bölge, yaklaşık 3 ay sonra (28 Mart 2005) yerin 30 kilometre derinliğinde olan 8,6 büyüklüğündeki depremle sarsıldı. Afette 1400’den fazla kişi hayatını kaybederken depremin tetiklediği tsunami nedeniyle yüzlerce kişi yaralandı.

Rusya’nın doğusundaki Kamçatka Yarımadası’nda 4 Kasım 1952’de meydana gelen 9 büyüklüğündeki deprem, 1900’den bu yana kaydedilen en büyük depremler arasında yer alıyor. Can kaybına yol açmayan deprem sonucu oluşan 9 metre yüksekliğindeki dalgalar, Hawaii’ye kadar ulaştı.

Ekvador ve Kolombiya kıyıları yakınlarında 31 Ocak 1906’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 1000 kişi yaşamını yitirdi. Depremin ardından oluşan tsunami, okyanusu geçerek Japonya’ya kadar ulaştı.

Şili’de 27 Şubat 2010’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde 500’den fazla kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı. Şili’nin yanı sıra Peru, Ekvador, Kolombiya, Kosta Rika ve Panama gibi Latin Amerika ülkeleri, deprem sonrası oluşan tsunamiden etkilendi. 30 milyar dolarlık hasara neden olan deprem, 1,8 milyon kişiyi mağdur etti, 500 binden fazla ev onarılamayacak şekilde hasar gördü.

Alaska’nın Rat Adaları açıklarında 4 Şubat 1965’te meydana gelen 8,7 büyüklüğündeki deprem ise 10 metre yüksekliğindeki tsunamiye neden oldu. Küçük çapta hasara yol açan depremde can kaybı yaşanmadı.

Tibet’te 15 Ağustos 1950’de yaşanan 8,6 büyüklüğündeki depremde en az 1500 kişi öldü. Çin ve Hindistan’ın birçok şehrini de etkileyen deprem, heyelanlara yol açtı. Bunun sonucu yüzlerce yapı zarar gördü.

Çin’in Şiçuan eyaletindeki bölgede 2008’de meydana gelen 7,9 büyüklüğündeki depremde 87 bin kişi hayatını kaybetti ya da kayboldu. Deprem sonucu 370 bin kişi yaralandı.

Pakistan’da 8 Ekim 2005’te meydana gelen 7,6 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 75 bin kişi yaşamını yitirdi.

Haiti’nin başkenti Port-au-Prince’te 12 Ocak 2010’da meydana gelen 7 büyüklüğündeki deprem nedeniyle 316 bin kişi öldü, 300 bin kişi yaralandı. 11 yılın ardından, Haiti açıklarında 14 Ağustos 2021’de meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki depremde 2 bin 500’e yakın kişi öldü, 12 bini aşkın kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı.

– Fay hatları ve levhalar

Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu gerilme ve sıkışmalarla biriken enerji, zamanla ortaya çıkıyor ve yer kabuğundaki bu hareketli kısma “fay” deniyor.

Yer kabuğunda “fay” adı verilen kırıklarda meydana gelen hareketler, dünya genelinde gerçekleşen depremlerin tamamına yakınını oluşturuyor.

Dünyadaki en yoğun tektonik deprem kuşağını, büyük depremlerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği Pasifik Deprem Kuşağı oluşturuyor.

En önemli kıta levhaları ise Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Afrika Levhası, Arap Levhası, Avrasya Levhası, Anadolu Levhası, Bismarck Levhası, Hint-Avustralya Levhası ve Antarktika Levhası olarak öne çıkıyor.

Juan De Fuca Levhası, Pasifik Levhası, Nazca Levhası, Scotia Levhası, Cocos Levhası, Karayip Levhası, Filipinler Levhası, Fiji Levhası ve Caroline Levhası da büyük okyanus levhaları olarak biliniyor.

Bazı faylar çok ince ve dikkat çekici olmasa da California’daki San Andreas ve Türkiye’deki Anadolu Fayı, yüzlerce kilometre uzunluğa sahip.

Dünyadaki en uzun fay olan San Andreas, Pasifik ile Kuzey Amerika levhalarının arasında yer alıyor.

Japonya, Şili, Meksika, Peru ve Yeni Zelanda’nın da bulunduğu “Ateş Çemberi” de depremlere ve volkanik patlamalara yatkın bir bölge.

– Türkiye’deki fay hatları

Türkiye’deki Anadolu Levhası’nda dünyadaki en aktif fay hatlarından bazıları bulunuyor.

Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu fay hatlarının bulunduğu Anadolu Levhası, Avrasya, Afrika ve Arap levhalarının arasında yer alıyor.

Tarihteki en yıkıcı depremlerden bazıları, bu fay hattındaki hareketler nedeniyle meydana geldi.